Studia z dziejów kultury piśmienniczej na Śląsku Cieszyńskim

W publikacji, redakcyjnie opracowanej przez PhDr. Karla Müllera oraz prof. dr. hab. Janusza Spyrę, zamieszczono następujące artykuły: Radim Jež - „Korespondence posledních těšínských Piastovců (1524-1653) z archivních fondů České republiky a města Cieszyn”, Matyáš Franciszek Bajger - „Knihy kostela frýdeckého. Geneze knižních sbírek a knižní kultury při dnešní římskokatolické farnosti ve Frýdku” oraz Renata Czyż - „Polonica z biblioteki przy ewangelickiej szkole elementarnej w Wiśle”.

Ważnym elementem działań promocyjnych podjętych w ramach projektu "Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego" stał się ogłoszony 29 października 2008 r. konkurs na pracę naukową. Stanowił on próbę bezpośredniego zwrócenia uwagi środowiska naukowego na zbiory cieszyńskie i ich walory poznawcze. Zgodnie z regulaminem konkursu, do udziału w nim zgłaszać można było prace odnoszące się do następującej tematyki: „a) dzieje kultury piśmienniczej (źródłoznawstwo, historia systemów kancelaryjnych, historia literatury, historia drukarstwa i działalności wydawniczej, historia księgarstwa, historia czytelnictwa, historia bibliotek i archiwów); prace na ten temat powinny dotyczyć Śląska Cieszyńskiego, bądź też ich treść zawierać musi wyraźne i metodologicznie uzasadnione odniesienia do tego regionu, b) ochrona i konserwacja zbiorów w polskich i/lub zagranicznych bibliotekach i archiwach kościelnych, c) projekty w zakresie zabezpieczenia, konserwacji i dygitalizacji zbiorów bibliotecznych lub archiwalnych, realizowane w Polsce i/lub Republice Czeskiej przy wsparciu Unii Europejskiej i/lub Europejskiego Obszaru Gospodarczego”. Patronat naukowy nad zorganizowanym przez Książnicę Cieszyńską konkursem objął Zarząd Główny Polskiego Towarzystwa Bibliologicznego oraz redakcje czasopism „Knihy a dějiny” (Praga), „Przegląd Biblioteczny” (Warszawa), „Roczniki Biblioteczne” (Wrocław).

Do 31 marca 2009 r., kiedy to w myśl regulaminu upływał termin zgłaszania deklaracji udziału w konkursie, gotowość uczestniczenia w nim wyraziło 10 osób. Ostatecznie do 31 października 2009 r., do kiedy należało złożyć gotowe prace, wpłynęło ich tylko pięć. Wszystkie trafiły do oceny Komisji Konkursowej, którą Książnica Cieszyńska powołała w porozumieniu z instytucjami sprawującymi naukowy patronat nad konkursem. W jej skład weszli: mgr Hanna Łaskarzewska (Warszawa), prof. dr hab. Anna Migoń (Wrocław), prof. dr hab. Zdzisław Pietrzyk (Kraków) oraz PhDr. Richard Šípek (Praga). Każdy z członków jury indywidualnie oceniał nadesłane prace, biorąc pod uwagę ich walory naukowe i poznawcze, a przede wszystkim znaczenie wkładu w rozwój badań na temat problematyki będącej przedmiotem konkursu.

W zgodnej opinii wszystkich jurorów najlepszą pracę przygotował PhDr. Radim Jež i on także zdobył pierwsze miejsce w konkursie. Jego artykuł, zatytułowany „Korespondence posledních těšínských Piastovců (1524-1653) z archivních fondů České republiky a města Cieszyn”, zawiera analizę źródłoznawczą ok. 1000 listów, składających się na korespondencję piastowskich książąt Cieszyna, które autor odnalazł aż w 11 czeskich i polskich placówkach archiwalnych, bibliotecznych i muzealnych. Istotnym składnikiem pracy jest jej aneks obejmujący tabelarycznie zestawione dane na temat miejsca i daty powstania poszczególnych listów, ich nadawców i adresatów, języka, ewentualnych pieczęci oraz edycji. Jak podkreślili wszyscy członkowie Komisji jurorów, obszerna, wyposażona w bogaty aparat naukowy, a jednocześnie klarownie skonstruowana rozprawa R. Ježa przynosi nie tylko istotne ustalenia faktograficzne, ale i otwiera nowe perspektywy badawcze, łącząc w sobie rzetelną, pedantyczną wiedzę i umiejętny sposób jej prezentacji.

Drugie miejsce jurorzy przyznali PhDr. Matyášowi Franciszkowi Bajgerowi za pracę „Knihy kostela frýdeckého. Geneze knižních sbírek a knižní kultury při dnešní římskokatolické farnosti ve Frýdku”. Dotyczy ona dziejów powstałej w 1563 r. i zachowanej do czasów współczesnych biblioteki kościoła parafialnego we Frydku. Autor, koncentrując się na analizie księgozbioru, opisuje zarazem rolę biblioteki w strukturze Kościoła katolickiego i ludzi związanych z jej historią, porusza też kwestię jej organizacji. Jurorzy, podkreślając dobrą znajomość zasobu źródłowego oraz literatury odnoszącej się do dziejów bibliotek kościelnych, wskazali na szczegółowość przygotowanej przez M. F. Bajgera rozprawy i jej zgodność ze standardami właściwymi dla współczesnej historiografii bibliotek.

Trzecie miejsce w konkursie zdobyła dr Renata Czyż, której rozprawa, zatytułowana „Polonica z biblioteki przy ewangelickiej szkole elementarnej w Wiśle”, dotyczy historii i zawartości unikalnego szkolnego księgozbioru z terenu Śląska Cieszyńskiego. Autorka, prezentując dzieje wiślańskiej kolekcji i poddając szczegółowej analizie wchodzące w jej skład polonica, zrekonstruowała ich topografię wydawniczą, rozpoznała drogi, którymi napływały do biblioteki, podjęła wreszcie próbę ustalenia dalszych losów zgromadzonych w XIX w. książek. Jurorzy zgodnie podkreślili źródłową wartość pracy, w istotnym stopniu wzbogacającą wiedzę o śląskiej kulturze piśmienniczej.

Oficjalne ogłoszenie wyników konkursu nastąpiło w dniu 4 marca 2010 r. podczas uroczystego podsumowania projektu „Ochrona i konserwacja cieszyńskiego dziedzictwa piśmienniczego”. W trakcie zorganizowanej w sali sesyjnej cieszyńskiego Ratusza uroczystości Laureaci konkursu odebrali także przyznane im nagrody.

Jakkolwiek liczba pięciu prac, które wpłynęły na konkurs, wydawać się może niezbyt imponująca, wartość naukowa rozpraw uhonorowanych nagrodami, ich znaczenie dla rozwoju badań nad kulturą piśmienniczą na Śląsku pozwalają ową inicjatywę uznać za udaną. Oceny te stanowią zarazem powód, dla którego Książnica Cieszyńska zdecydowała się nagrodzone prace opublikować, nadając im formę wydawnictwa cyfrowego pt.: „Studia z dziejów kultury piśmienniczej na Śląsku Cieszyńskim”. Redakcyjnie przygotowali je do publikacji PhDr. Karel Müller oraz prof. dr hab. Janusz Spyra. Skład i oprawa graficzna e-booka jest dziełem Kazimierza Gajdzicy.